De Amsterdamse Rekenkamer kraakt een harde noot in haar evaluatie van Project 1012. Zo stelt zij dat het 'niet gelukt is om onvoldoende inzicht te krijgen in de precieze omvang van de mensenhandel en zijn de criminele netwerken niet uit het gebied verdwenen' (Het Parool, dinsdag). Geadviseerd wordt om 'hardnekkig' door te gaan met de aanpak, zelfs al duurt dat nog 20 jaar.

Als oprichter en oud-hoofd van het voormalige Van Traa-team (het huidige Team Ondermijning) wil ik graag uitspreken dat ik het hardgrondig eens ben met deze aanbeveling. Ook wil ik toelichten waarom Project 1012 onvoldoende heeft gebracht wat werd beoogd en wat de rol van hardnekkige mispercepties daarbij waren en zijn. Deze zijn naar mijn mening niet of onvoldoende belicht, vermoedelijk ook omdat zowel ik als de toenmalige ambtenaren van het team die de aanpak hebben bedacht en uitgewerkt, niet zijn geïnterviewd door de onderzoekers van de Rekenkamer.


Kees Lacet: Oprichter en oud-hoofd (2000-2013) van het Van Traa-team, thans Team Ondermijning. © -

In het rapport 'Grenzen aan de Handhaving' van het Van Traa-team (2007), dat diende als blauwdruk voor de aanpak die leidde tot Project 1012, wordt gesteld dat de klassieke repressieve aanpak, dat wil zeggen: opsporing van criminelen door politie en justitie, al dan niet in samenwerking met de Belastingdienst, onvoldoende effect had om de criminaliteit terug te dringen. Het was, om het rapport letterlijk te citeren, 'dweilen met de kraan open' en in plaats van hardnekkig en gebrekkig te blijven dweilen, zou de 'kraan moeten worden dichtgedraaid', oftewel: het gebied zelf moest worden aangepakt.

Criminele infrastructuur
De redenen dat de klassieke, repressieve op strafrecht gebaseerde aanpak onvoldoende effect sorteerde, zijn de ingewikkelde bewijsvoering in mensenhandelzaken, de chronische onderbezetting van de recherche en het gedoogbeleid van softdrugs, waardoor aanpak van drugcriminaliteit geen prioriteit had, maar vooral: de criminogene infrastructuur in het gebied. Achter de gedoogde coffeeshops zit immers de criminele teelt en groothandel en de peeskamers zijn de meest eenvoudige en laagdrempelige infrastructuur om te starten in de prostitutie en daardoor een magneet voor mensenhandelaren. Asscher sprak terecht over een door de overheid in stand gehouden criminele infrastructuur.

Project 1012 was dus juist niet gericht op het rechtstreeks aanpakken van criminelen en criminele netwerken en al helemaal niet gericht op criminele eigenaren van bordelen of coffeeshops (want vrijwel niet met harde gegevens aan te tonen), maar op de infrastructuur die criminelen de gelegenheid biedt voor hun activiteiten. Een indirecte aanpak van criminaliteit dus. Een transformatie van bordelen en coffeeshops naar hoogwaardige horeca en andere functies zou tegelijkertijd de aantrekkingskracht op andersoortige bezoekers moeten vergroten.

Om deze reden was de leiding van het project ook belegd bij de vastgoedspecialisten en planologen van het Projectmanagementbureau in plaats van de criminaliteitsbestrijders van de gemeente. En wat je ook kunt vinden van de effecten op de criminaliteit (hoe zijn die trouwens gemeten?), niemand kan ontkennen dat het gebied enorm is opgeknapt, waarbij de rol van projectleider Pierre van Rossum en zijn mensen, alsmede Ronald Wiggers van 1012 inc, niet genoeg kan worden geprezen. Door het eigendom onder te brengen bij de NV Stadsgoed en de NV Zeedijk is blijvende bonafide en diverse exploiatie van de aangekochte panden gegarandeerd.

Echter, logisch geredeneerd zouden voor maximaal effect alle raambordelen en coffeeshops weggehaald moeten worden. Dat werd, begrijpelijkerwijs, politiek onhaalbaar geacht. In plaats daarvan werd gekozen voor het weghalen van ongeveer de helft van de raambordelen, bij voorkeur op die plekken waar toezicht lastig is, zoals de nauwe stegen op de Wallen en ook in het Singelgebied, zodat alle aandacht van Handhaving en Toezicht kan uitgaan naar de goed zichtbare ramen op de Achterburgwal.

Vertrutting
Maar al snel werd gemorreld aan de uitgangspunten: het Singelgebied werd geschrapt na een publicitair offensief van een sympathieke exploitante en de prostitutiestegen op de Wallen bleven door verzet van de eigenaren, maar ook uit financiële overwegingen (het zijn de meest lucratieve, dus duurste bordelen), grotendeels ongemoeid.

Er kwam ook kritiek op de ervaren 'vertrutting' van de Wallen. En, heel ergerlijk, de hardnekkige mythe van de 'controleerbare' ramen werd weer van stal gehaald, daarbij voorbijgaand aan het feit dat juist die ramen zo'n lage drempel vormen om in de prostitutie te stappen.

Hier ben ik het trouwens eens met de kritiek van de exploitanten: de maatregelen werden te veel op hen alleen gericht en veel te weinig op de pooiers die vanaf de straat hun dames in het oog konden - en kunnen - houden.

De politieke steun ebde dus langzaam weg. De crisis deed de rest, omdat er steeds minder geld was om het uit te voeren en ja, Lodewijk Asscher en Job Cohen gingen ook weg, waardoor de bestuurlijke steun ook verminderde.

Onderbezetting
Uiteindelijk werd in plaats van de helft van de ramen slechts een kwart weggesaneerd, vaak ook niet op de voorkeursplekken. Bij de coffeeshops gebeurde iets vergelijkbaars.

Kortom, Project 1012 is niet volledig en niet consequent uitgevoerd. De Amsterdamse politiek mag zich dat zelf ook aanrekenen.

Dat nu weer wordt gepleit voor voortzetting van het eveneens door het Van Traa-team bedachte Emergo juich ik op zichzelf eveneens toe. Dat criminelen moeten worden aangepakt zal niemand bestrijden. Maar ik wil er wel op wijzen dat de uitgangspunten vrijwel onveranderd zijn sinds 2007. Het blijft nog steeds buitengewoon lastig om mensenhandel en andere vormen van georganiseerde criminaliteit aan te pakken. De recherche is nog steeds onderbezet, zoals we de laatste maanden meermalen hebben kunnen horen in de discussie over de aanpak van drugscriminaliteit. Maar zelfs al krijg je alle capaciteit die je wil, dan nog ga je vooral doen wat we in 2007 al niet zo slim meer vonden: dweilen, terwijl de kraan open blijft staan.

Kortom: het hardnekkig doorzetten van Project 1012 door het aankopen van panden en deze onder te brengen bij 1012 inc. of NV Zeedijk blijft nodig en het advies van de Rekenkamer om dat te doen juich ik van harte toe.